پیکارجویان حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) تخلیه مناطق جنوب شرقی ترکیه و انتقال به پایگاه‌های اصلی‌شان در شمال عراق را آغاز کرده‌اند، اما هنوز صحبتی از خلع سلاح نشده است.
اتفاقا شماری از فرماندهان ارشد پ‌ک‌ک گفته اند که نیروهایشان را حفظ، و حتی تقویت خواهند کرد. در صورت ادامه آتش‌بس با ترکیه، هزاران پیکارجوی آموزش‌دیده‌ای که در مناطق کوهستانی قندیل، زاب و دیگر نواحی تحت کنترل کردها در شمال عراق مستقر هستند، چه خواهند کرد؟
به احتمال زیاد از زمانی که عبدالله اوجالان پیکارجویان را به عقب‌نشینی از خاک ترکیه دعوت کرد، دولت‌های ایران و سوریه مرتب این سوال را از خود می‌پرسند. آقای اوجالان، رهبر زندانی پ‌ک‌ک، مشغول مذاکره با دولت ترکیه است.
پ ک‌ک در سال ۱۹۸۴ مبارزه مسلحانه علیه حکومت ترکیه را آغاز کرد. این سازمان خواهان خودمختاری بیشتر برای کردهای ترکیه است.
طبق برآوردها، کردها حدود ۲۰ درصد جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهند. از زمان آغاز مبارزه مسلحانه، حدود ۴۰ هزار نفر در درگیری‌ها کشته شده‌اند.
ترکیه، آمریکا و اتحادیه اروپا این سازمان را به‌خاطر حملاتش به نیروهای امنیتی و غیرنظامیان ترک در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داده اند.
پ‌ک‌ک در ایران و سوریه دو حزب خواهرخوانده دارد که هریک شاخه نظامی خود را دارند: حزب حیات آزاد کردستان (پژاک)، که با ایران در جنگ است و حزب اتحاد دموکراتیک، که در نواحی کردنشین سوریه قدرت را در دست دارد.
در هر دوی این احزاب پیکارجویانی از نواحی کردنشین ترکیه حضور دارند. مهدی طلعتی، تحلیلگر ایرانی مسائل امنیتی که ساکن سوئیس است، می‌گوید: “نگرانی اصلی ایران این است که پیکارجویان پ‌ک‌ک با پژاک متحد شوند. پژاک فعلا توان آن را ندارد که چالش شدیدی برای نیروهای مسلح ایران ایجاد کند، اما اگر با کمک‌های پ‌ک‌ک تقویت شود، می‌تواند تهدید قابل توجهی به‌حساب بیاید”.
غافلگیری
فقط دو سال پیش بود که ایران و ترکیه عملیات‌های نظامی مشترکی علیه پایگاه‌های اصلی پ‌ک‌ک در کوه‌های قندیل انجام می‌دادند.
پروفسور نادر انتصار، استاد دانشگاه آلابامای جنوبی، معتقد است که روند صلح اخیر میان ترکیه و پ‌ک‌ک، ایران را شگفت‌زده کرده است.
او می‌گوید: “به نظر نمی‌آید که دولت ایران این وضعیت را پیش‌بینی کرده، و برای آن طرح جایگزینی تهیه کرده باشد. می‌توان گفت که ایرانی‌ها کاملا غافلگیر شده اند”.
از پاییز سال ۲۰۱۱ (پاییز ۱۳۹۰) میان شاخه ایرانی پ ک ک و تهران آتش‌بس برقرار بوده است. پ ک ک در مقابل عملیات‌های نظامی مشترک ایران و ترکیه مقاومت کرده، اما در عین حال سعی کرده حتی‌الامکان از جنگیدن همزمان در دو جبهه پرهیز کند.
مراد کارایلان، فرمانده نظامی پ‌ک‌ک می‌گوید که مایل است آتش‌بس میان پژاک و ایران ادامه پیدا کند.
مراد کارایلان، از فرماندهان پ‌ک‌ک تلاش زیادی کرده که میان پژاک و ایران آتش‌بس برقرار باشد تا بتواند روی مبارزه با ترکیه تمرکز کند. او اخیرا تأکید کرد که که مایل است آتش‌بس میان پژاک و ایران ادامه پیدا کند.
اما عبدالله اوجالان به امکان اتحاد و کمک متقابل نیروهای پ‌ک‌ک، پژاک و حزب اتحاد دموکراتیک اشاره کرده است. در صورت‌جلسه ملاقات سه نماینده مجلس ترکیه با آقای اوجالان، از او نقل شده که “من فکر نمی‌کنم که نیروهای چریکی ما بعد از عقب‌نشینی [از ترکیه] بیکار بنشینند. هنوز سوریه و ایران مانده اند”.
این سه نماینده که عضو حزب آشتی و دموکراسی (از احزاب کُرد ترکیه) هستند، برای ملاقات با آقای اوجالان به زندان جزیره ایمرالی رفته بودند. آقای اوجالان از سال ۱۹۹۹ در این جزیره زندانی است.
نقشه ناکام
بازنده بالقوه دیگر صلح میان پ ک ک و ترکیه می‌تواند سوریه باشد.
سیاست سوریه در قبال پ ک ک در دهه‌های گذشته با فراز و نشیب‌هایی همراه بوده است. حافظ اسد، رئیس جمهوری سابق سوریه، پ ک ک را اهرمی برای ایجاد توازن در روابط با ترکیه می‌دانست، و به‌همین خاطر تا سال ۱۹۹۸ پذیرای این گروه بود. اما در آن سال دولت او تحت فشار ترکیه و آمریکا رهبران پ ک ک را از سوریه بیرون کرد.
روابط ترکیه و سوریه در سال‌های پس از آن دوستانه‌تر شد، و پسر حافظ اسد، یعنی بشار اسد (رئیس جمهوری فعلی)، بر حمایت کامل سوریه از ترکیه در جنگ با پ ک ک تأکید کرد. عبدالله اوجالان در تلاش برای تلافی تغییر موضع دولت سوریه، در آخرین روزهای اقامتش در این کشور تصمیم گرفت که برای مبارزه با دولت سوریه یک گروه کرد جداگانه تأسیس کند. این اقدام حالا در مذاکرات صلح آقای اوجالان با دولت ترکیه در زندان ایمرالی به یکی از مهم‌ترین برگ‌های او تبدیل شده است.
حزب اتحاد دموکراتیک که بعد از یک دوره ناکامی، در سال ۲۰۰۳ تجدید سازمان کرد، حالا در بیشتر مناطق کردنشین سوریه قدرت را در دست دارد. ترکیه مایل است که این حزب به مبارزه‌اش با حکومت سوریه شدت ببخشد. به عقیده برخی، امید ترکیه به این است که به‌کمک نفوذ آقای اوجالان روی کردهای سوریه بتواند آنها را علیه حکومت این کشور بشوراند. صالح مسلم محمد، رهبر حزب اتحاد دموکراتیک، در لندن به بی‌بی‌سی ترکی گفت: “اوجالان تنها رهبر پ ک ک نیست. او رهبر همه کردهاست. ما نمی‌توانیم نظرات او را نادیده بگیریم”.
“ممکن است ایران در آینده تنها کشوری باشد که مسأله کردها در آن حل‌نشده باقی مانده است”
مهدی طلعتی، تحلیلگر ایرانی مسائل امنیتی
روابط دوستانه دولت سوریه با ترکیه در سال ۲۰۱۱ به پایان رسید. در این سال دولت ترکیه علنا حمایتش از شورشیان سوری را اعلام کرد. دولت سوریه برای مواجهه با شورشیان، نیروهایش را از مناطق کردنشین شمال کشور خارج کرد و تمرکزش را روی درگیری‌ها در سایر نقاط گذاشت. این اقدام با این پیش فرض انجام شد که خودمختاری کردها در نواحی هم‌مرز با ترکیه چالشی برای دولت این کشور ایجاد خواهد کرد. اما اگر توافق صلح میان ترکیه و پ ک ک برقرار بماند، این پیش فرض صحیح نخواهد بود.
مزیت برای ترکیه
صالح مسلم محمد تأیید می‌کند که کردهای سوریه امید زیادی به مذاکرات صلح پ ک ک و دولت ترکیه بسته اند. او می‌گوید: “ما آماده ایم بدون قید و شرط با ترکیه گفتگو کنیم، و اخیرا نشانه‌هایی از تغییر سیاست ترکیه در قبال خودمان دیده ایم”.
جنگ با پ‌ک‌ک جاه‌طلبی‌های منطقه‌ای ترکیه را به‌خطر می‌اندازد. سال پیش پیکارجویان پ‌ک‌ک برای چند هفته در مناطق جنوب شرقی ترکیه مقاومت کردند. مهدی طلعتی می‌گوید که توقف درگیری‌ها با پ‌ک‌ک به ترکیه امکان می‌دهد بخشی از منابع اقتصادی و نظامی‌اش را آزاد کند، و این باعث ارتقاء جایگاه ترکیه در منطقه خواهد شد.
از نظر اقتصادی، طبق آمارهای رسمی، این درگیری‌ها بیش از ۳۰۰ میلیارد دلار برای ترکیه هزینه داشته است. مهدی طلعتی می‌گوید: “هنوز خیلی زود است که بخواهیم درباره صداقت دولت ترکیه در یافتن راه حلی سیاسی برای مسأله کردها قضاوت کنیم. اما اگر این روند به نتیجه مطلوب برسد، آن‌وقت شاید ایران تنها کشوری باشد که مسأله کردها در آن حل‌نشده باقی مانده است”.
