روز بیست و یکم فوریه برابر با دوم اسفند از طرف یونسکو، ارگان علمی/فرهنگی سازمان ملل “روز جهانی زبان مادری” تعیین شده است. این روز سالگرد شهادت تعدادی از جوانان و دانشجویان پاکستان شرقی (بنگلادش امروزی) بنگالی زبان است که سال ۱۹۵۲ در پی رسمی شدن زبان اردو از طرف دولت پاکستان و به انزوا راندن زبان بنگالی دست به اعتراض مسالمت آمیز زدند. در این اعتراضات جوانان بنگالی مورد ضرب و شتم پلیس پاکستان قرار گرفته و چهار تن از آنان کشته شدند. این اعتراضات در دهه های بعد به استقلال کشور بنگلادش از پاکستان انجامید.
حق تحصیل به زبان مادری از حقوق اولیه هر انسان می باشد که از سوی تمامی کنوانسیون های حقوق بشری به صورت مستقیم و یا غیر مستقیم به عنوان یک حق طبیعی، به رسمیت شناخته شده است. به عنوان مثال کنوانسیون حقوق کودک که حکومت ایران نیز از امضا کنندگان آن است در ماده ۳۰ دولتها را ملزم به رعایت این حق کرده است: “در کشورهایی که اقلیتهای قومی و مذهبی زندگی می کنند کودکانی که متعلق به این گروه هستند به همراه سایر اعضای گروه باید از حق برخورداری از فرهنگ و تعلیم و انجام اعمال مذهبی و زبان خویش آزاد باشند.”
زبان مادری از موثرترین عوامل حفظ میراث مادی و معنوی بشریت محسوب می شود. هر حرکتی در راستای توسعه زبان مادری، نه تنها تشویقی برای تکثر و تنوع زبانی و سیستم آموزشی چند زبانه می باشد، بلکه در عین حال فرصت بی نظیری برای آگاهی بخشی در خصوص عادات و آداب و سنن مربوط زبان و فرهنگ ها بوده و ابزاری قدرتمند برای ایجاد همیاری مبتنی بر تفاهم متقابل، بردباری و دیالوگ بین افراد و فرهنگها به شمار می رود. خانم ایرینا بوکوا دبیر کل یونسکو در اهمیت زبان مادری میگوید: “زبان͵ افکار و احساسات ما از با ارزش ترین دارایی های ما هستند. تکامل فرهنگ دیالوگ و گفتگوی واقعی منوط به احترام به زبانها/فرهنگهاست. زبان می تواند معنای کیستی افراد بوده و حفاظت از آن، به معنای حفاظت از تدوام فرهنگی افراد است.”[i]
علیرغم این که روز جهانی زبان مادری هر ساله در جای جای دنیا گرامی داشته می شود، بزرگداشت این روز اما در رسانه های دولتی ایران بایکوت می شود. تابحال جمهوری اسلامی ایران از یک طرف آموزش و پرورش ملیتهای غیر فارس به زبانهای خود را عملا قدغن کرده و از طرف دیگر در جهت یکسان سازی زبانی و آسیمیله کردن آنها کوشیده است.
حاجی‌بابایی معاون وزیر آموزش و پرورش ایران میگوید: “۷۰ درصد دانش‌آموزان در سراسر کشور دو زبانه بوده و پس از ورود به کلاس اول و گذراندن یک سال تحصیلی هنوز زبان مادری آنها به فارسی تبدیل نمیشود!”[ii] این سیاست گرچه در طول سالهای گذشته با اعتراضات فعالین مدنی این ملیتها مواجه شده، اما رژیم از یک سو این فعالین را دستگیر، شکنجه و به حبسهای طولانی مدت محکوم می کند و از سوی دیگر بر فشار و نظارت خود بر ممنوعیت استفاده از زبانهای تورکی، کوردی، بلوچی و عربی و … در مکانهای عمومی گسترده است. به حدی که نهادها و مغازه های خصوصی که نامهای غیر فارسی دارند، پلمپ می شود و والدین فرزندان تازه متولد برای اینکه اسم ایرانی- فارسی برگزینند، تحت فشار قرار می گیرند.
شورای مدافعان حقوق بشر بدون مرز – سوئد ضمن تبریک روز جهانی زبان مادری به مدافعان حقوق زبانی در ایران، سیاست یکسان سازی زبانی رژیم جمهوری اسلامی را که یکی از دلایل گسترش نفرت و کینه بین ملیتهای مختلف در ایران بوده است را به شدت محکوم کرده و از تمام فعالین مستقل و نهادهای بین المللی حقوق بشری در خواست می کند که برای احقاق حق آموزش رسمی برای ملیتهای غیر فارس در ایران و همچنین آزادی فعالین زندانی حقوق زبانی به رژیم جمهوری اسلامی ایران فشار وارد آورند. ما معتقدیم که به رسمیت شناختن حق آموزش به زبان مادری برای ملیتهای غیر فارس و حمایت فعال از این سیاست می تواند در تحکیم و دموکراسی و صلح پایدار در منطقه موثر واقع شود.
شورای مدافعان حقوق بشر بدون مرز
سوئد
۲۰۱۳-۰۲-۱۶
