حدود ۱۹۷ سال پیش اولین رفراندوم استقلال طلبان در شیلی برگزار شد. پس از آن حادثه، اسپانیا از شیلی خارج و این کشور به جرگه کشورهای مستقل پیوست. از آن تاریخ تاکنون در بیش از هشتاد و پنج نقطه جهان رفراندوم هایی برگزار شده که هدف از برگزاری آنها اعاده استقلال به مردمان بومی همان مناطق با هزینه کمتر است. در این میان ۶۹ منطقه به استقلال دست یافتند و بسیاری از آنها به عضویت سازمان ملل درآمدند.
در دو دهه طی شده نیز در مناطقی چون “تیمور شرقی” در اندونزی در سال ۱۹۹۹، “مونته نگرو” در سال ۲۰۰۶ و “جنوب سودان” در سال ۲۰۱۱ شاهد برگزاری رفراندوم هایی بوده ایم. مناطق یاد شده از راهکار رفراندوم همگانی به استقلال دست یافتند.
تلاش های ۴۵ در صد رای دهندگان به استقلال در اسکاتلند، در ۱۸ سپتامبر ۲۰۱۴ اما به نتیجه نرسید. آنان در جستجوی امکان دفاع مجدد از هویت ملی خود و دست یابی به استقلال به خانه هایشان بازگشتند. کاری که پیش از آنها در “کبک” کانادا هنوز پیگیری می شود. در کبک نیز دو بار رفراندوم استقلال طلبان به نتیجه نرسید، اما شهروندان فرانسوی زبان کبک هنوز پیگیر آن هستند.
افزون بر آن عدم پیروزی استقلال طلبان در اسکاتلند چنانچه تصور می شد، انرژی استقلال طلبان در دیگر مناطق اروپا را کاهش نداد. در همین راستا در ۲۵ نوامبر آینده یعنی حدود دو ماه دیگر شاهد همه پرسی در کاتالونیا در اسپانیا خواهیم بود. رفراندوم یاد شده مقدمه برگزاری همه پرسی برای استقلال را فراهم خواهد ساخت. دو روز پیش نیز شاهد پیروزی استقلال طلبان فلامند در انتخابات شوراهای شهر و روستا در بلژیک بودیم.
کاتالونیا و باسک در اسپانیا – تیرول جنوبی و ونتو در ایتالیا – فلامند در بلژیک – ایرلند شمالی ، ولز و اسکاتلند در بریتانیا و … مناطقی هستند که بی تردید در آینده به گونه ای به سوی استقلال خیز برخواهند داشت.
در این میان یک سئوال اساسی وجود دارد. با توجه به سابقه حدودا پنجاه ساله تمرکز زدایی و استقرار دموکراسی در اروپا، چرا همچنان شاهد فعالیت های استقلال طلبانه حتی از نوع خشونت بار آن (همچون فعالیت های سابق ارتش سری ایرلند) بوده ایم؟
پاسخ به این سئوال از دیدگاه نگارنده این است: استقلال طلبان در اروپای توسعه یافته و رها شده از قید و بند تمرکز، به دنبال مرزبندی سرزمینی نیستند. چنانچه آنان احساس نیاز شدید به افزایش توانایی مالی برای زندگی روزمره نمی بینند. آنان دهه ها است که زندگی در سایه دموکراسی با رعایت حقوق شهروندی را نیز تجربه کرده اند. برچیدن مرزها در اروپا نیز به روند تجارت و پیشرفت، آمیزش فرهنگی، و بالاخره بالا بردن ضریب امنیت و ایجاد یک زندگی متکامل برای شهروند اروپایی را ممکن ساخته است. لذا به نظر می رسد که موضوع و دغدغه اصلی استقلال طلبان تلاش برای اعاده “هویت ملی” از دست رفته در اثر اشغال سرزمین خویش یا اتحاد با یک کشور دیگر است. در مواردی نیز شاهد تلاش جمعی استقلال طلبان برای ارتقای “هویت قومی” و تبدیل آن به “هویت ملی” از راهکار استقلال هستیم.
به همین دلیل است که شاهدیم اتحاد اختیاری اسکاتلند و انگلستان پس از سه قرن و اندی امروزه با نگاهی به جمعیت ۴۵ درصدی رای دهندگان به استقلال ترک برداشته است.
حتی محو زبان “گیلیک” (زبان اسکاتلندی ها که اکنون فقط حدود ۱۰۰ هزار نفر در سطح جهان به آن تکلم می کنند)، عدم استفاده از “کلیت” (دامن مخصوص مردان اسکاتلندی که به جای شلوار از آن استفاده می شد)، گسترش حقوق شهروندی از راهکار توسعه و دموکراسی و هزاران نوع خدمات دیگر، هنوز شهروند شمال جزیره را متقاعد نساخته که خود را بریتانیایی بنامد و گذشته خویش را فراموش کند. در سایه تمام موارد یاد شده ساکنان شمال جزیره بریتانیا همواره در یک نوستالژی می غلطتند.
لذا به نظر می رسد که نه تنها توسعه و تمرکز زدایی، بلکه دموکراسی نیز تاکنون نتوانسته پاسخی درخور برای گوناگونی هویتی در کشورهای چندقومی ارائه دهد. به همین دلیل است که بر اساس آمارهای رفراندوم اسکاتلند و پیش از آن کبک و…. همواره حد اقل نیمی از مردمان چنین مناطقی به سراغ استقلال طلبی رفته و در جستجوی راهکارهایی برای اقناع نیم دیگر جامعه خویش بوده و هستند.
