گزارشی از مرگ صدها هزار نخل در اقلیم احواز

آب شور ۴ میلیون نفر نخل را کشت

«دو میلیون نفر مرده اند. یک میلیون نفر هم مانده اند، نیمه جان. نه زنده اند و نه مرده». رو به نخل ها می کند «أبوحمزه» و با حسرت ادامه می دهد: بعضی از نخل ها در جنگ از بین رفتند؛ آب شور اما بیشتر از جنگ، نخل سربرید.
«أبوحمزه» از نخل داران روستای «شلهه ثوامر» است. عبادان؛ مسیر «گصبه». همان منطقه ای که نخلستان هایش در سال های نه چندان دور زبانزد بود. بیش از سه میلیون نفر نخل. حالا اما دشت سوخته ای باقی مانده است با دو میلیون نخل بی سر.
«أبوحمزه» می گوید: قبلا نخلستان ها را از شط العرب آبیاری می کردیم. اما از روزی که سدها را روی کارون بالا بردند، آب کم شد. دریا تا اروند پیش آمد و رودخانه را شور کرد. از پنج سال پیش وضع بحرانی تر شده. حالا مردم برای اینکه دلشان را خوش کنند، روبه روی خانه هایشان چند نخل «برحی» می کارند.

بررسی نکردیم

اقلیم احواز رتبه دوم تولید خرما و رتبه نخست صادرات این محصول را در کشور دارد. سهم این استان در سال گذشته ۲۰۳ هزار تن از یک میلیون و ۱۰۰ هزار تن تولید خرما بوده است. هم اکنون از سطح زیر کشت نخیلات اقلیم احواز ۱۱ هزار و ۵۰ هکتار نهال کاری و ۳۲ هزار و ۸۴۰ هکتار به صورت بارور است که آن در محمره، عبادان، فلاحیه و احواز قرار دارد.
محمد قاسمی معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی اقلیم احواز معتقد است: نخل یکی از گیاهان مقاوم به شوری آب است، اما درباره خسارت به نخیلات به دلیل شوری آب، هنوز بررسی خاصی صورت نگرفته است. البته اگر شوری آب از ۸ میلی موس بیشتر شود قطعا تاثیر منفی روی کمیت و کیفیت تولید خواهد داشت.
وی از بین رفتن نخیلات را ناشی از جنگ، کم شدن آب رودخانه، شور شدن آب و مهاجرت بخشی از مردم می داند.

بیمه نه؛ آب می خواهیم

«حالا نخل ها خسته و بیمارند. قبلا نخل «برحی» در هر نوبت ۲۵۰ کیلوگرم محصول می داد و استعمران ۱۵۰ کیلوگرم. اما اکنون در هر نوبت ۵۰ کیلوگرم بار می دهند. ای کاش این ۵۰ کیلو محصول مثل قبل بود. ولی به خاطر شوری آب، آنهم مرغوب نیست.» این را «أبوحمزه» می گوید و اضافه می کند: حدود ۱۰ سال پیش طرح آبیاری در منطقه اجرا شد. مدتی هم نخلداران آب گرفتند؛ البته با حضور سودجویان بعضی بیشتر و بعضی خیلی کمتر. بعدها طرح آبیاری رها شد. حالا خیلی وقت است که کسی از این شبکه آب نمی گیرد.
این نخلدار می افزاید: از چهار سال پیش نخلستان ها تحت پوشش بیمه خشکسالی هستند. اما مقدار پولی که می دهند خیلی کم است. برای هر نخل ۳ هزار و ۲۰۰ تومان، که قیمت یک کیلو خرمای «برحی» هم نمی شود. از آن گذشته بیمه چه فایده دارد. نخل هایمان را می کشند که بیمه بدهند. تازه اگر نخل بمیرد هم بیمه آن را به حساب نمی آورد. ما بیمه نمی خواهیم؛ آب می خواهیم.

آب از نخلستان رفت، دولت محصول را ارزان می خرد

در محمره اما مساله طور دیگری است. اینجا از آب شور هم خبری نیست. «أبوصالح» یکی از نخلداران منطقه «حفار» شرقی در محمره، می گوید: با سدسازی روی کارون، آب هم کم شده و هم شور؛ اما همین هم دیگر به ما نمی رسد. آب از نخلستان ها رفته است. حالا نخل ها همه ضعیف و بی بار و برگ هاشان خشک شده. بیمه فقط نخل های «باردار» را حساب می کند که دردی از ما دوا نمی شود. وقتی نخل سالم باشد و محصول بدهد که ما نیاز به بیمه نداریم، محصولش را می فروشیم و زندگی می کنیم.
او معتقد است: دولت به نخل داران توجه نمی کند. علاوه بر همه اینها دولت محصول را خیلی ارزان می خرد که کفاف نخلداری را نمی دهد.

شبکه مشکلی ندارد

«فرامرز قلمباز» مجری طرح احیای نخیلات عبادان و محمره اما کمبود و شوری آب و خسارت به نخلستان های عبادان و محمره را به کلی تکذیب می کند. او توضیح می دهد: مطالعات یک شرکت سوئدی در سال ۵۴ نشان می داد که احداث سدهای مخزنی در بالادست رودخانه کارون و اروند در کشورهای ایران، ترکیه، سوریه و عراق موجب برگشت آب شور دریا به مصب رودخانه های اروند و بهمنشیر و شور شدن آنها در دهه ۷۰ می شود. بر همین اساس اجرای شبکه های آبیاری و زهکشی را با وجود مخالفت اولیه کشاورزان آغاز کردیم.
وی می گوید: طرح احیای ۱۶ هزار هکتار نخیلات عبادان و ۱۶ هزار هکتار نخیلات محمره (در قالب طرح تامین آب شیرین نخیلات) توسط سازمان آب و برق استان در دست اجراست. طرح احیای نخیلات عبادان از سال ۶۸ آغاز شد و اکنون شبکه آبیاری و زهکشی برای ۵ هزار و ۶۰۰ هکتار از نخیلات به بهره برداری رسیده و ۴ هزار و ۲۰۰ هکتار شبکه آبیاری هم تمام شده که آن نیز در حال استفاده است.
قلمباز اظهار می کند: طی این طرح از ۷۲ نهر سنتی که نخیلات بیش از ۷۰ روستا به وسیله آن آبیاری می شد، ۶۴ نهر را مسدود کردیم و این روستاها اکنون از شبکه های مدرن آبیاری تغذیه می شوند.
به گفته وی، ایستگاه پمپاژ «مارد» (بزرگترین ایستگاه پمپاژ خاورمیانه با دبی ۱۲۰ مترمکعب بر ثانیه)، ایستگاه پمپاژ «طره بخاح»، «جزیره مینو» و «کانال ژیان» (کانال مارد) آبیاری نخلستان های عبادان را بر عهده دارند.
این مقام مسئول اضافه می کند: در طرح احیای نخیلات محمره که از سال ۸۲ آغاز شده، نیز شبکه آبیاری و زهکشی ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار (در منطقه حفار شرقی و غربی) به بهره برداری رسیده و ۲ هزار هکتار (در منطقه شلمچه) نیز در دست اجراست. در جزیره مینو نیز ۱۹ هزار هکتار از نخلستان ها را به صورت سنتی آبیاری می کنیم.
وی می گوید: شبکه های آبیاری هیچ مشکلی ندارند، بلکه این کشاورزان هستند که با هم نمی سازند یا به صورت غیرمجاز آب برداشت می کنند. نخیلات نیز بر اساس نوبت بندی آب کافی و شیرین می گیرند. اکنون وظیفه جهاد کشاورزی است که بیاید و نخل های جدید بکارد.
قلمباز معتقد است: جنگ باعث از بین رفتن نخیلات شده و تاثیر شور شدن آب رودخانه در خسارت به نخل ها در حدود ۱۵ درصد بوده است.
وی با رد اظهارات نخلداران مبنی بر نبود آب، تاکید می کند: برای اثبات حرفمان می توانیم آب شبکه های آبیاری را قطع کنیم تا معلوم شود کدام مناطق از این طرح بهره می برند.

نخیلات کمافی السابق

نماینده مردم عبادان در مجلس شورای اسلامی اما در پاسخ به مجری طرح احیای نخیلات تصریح می کند: با همه احترامی که برای ایشان قائل هستم اما باید بگویم که در اشتباه هستند. وضع نخیلات عبادان و محمره تا این لحظه کما فی السابق است و شرایط تغییر نکرده. آبی که کشاورزان دریافت می کنند هم کم است و هم شور.
«محمدسعید انصاری» می افزاید: از ۸ میلیون نفر نخل در عبادان بیش از ۴ میلیون نفر نخل از بین رفته که حدود نیمی از آن بر اثر جنگ و مابقی بر اثر شوری و کمبود آب بوده است.
وی می گوید: مجری طرح احیای نخیلات نمی تواند به صرف اینکه نماینده دولت است مردم را تهدید کند و آب را بر نخلداران ببندد. مسئولان برای خدمت به مردم آمده اند و باید مراقب باشند صحبت ها و مواضعی که اتخاذ می کنند تعداد زیادی از مردم را نرنجاند.
انصاری همچنین اظهار امیدواری می کند که با پیگیری هایی که انجام می شود، احیای نخیلات جزو طرح توسعه اراضی کشاورزی استان (موسوم به طرح رهبری) قرار گیرد.

رویای آب شیرین

«أبوحمزه» نگران بازمانده نخلستان است: «نخل هایی که مرده اند هیچ. آنها که مانده اند یا آب شور می خورند یا فاضلاب». او به اتفاق هشت برادرش، تنها شغلشان این است که نخل ها را تیمار کنند؛ به امید روزی که آب شیرین کام نخل هایشان را تر کند.
نویسنده: نادره وائلی زاده
منبع: وب سایت بروال