ده‌ها تن از فعالان مدنی آذربایجان روز یکم اسفندماه در شهر اهر توسط نیروهای انتظامی بازداشت شدند. آن‌ها به‌مناسبت روز جهانی زبان مادری گرد هم آمده بودند. صالح کامرانی، وکیل دادگستری، به زمانه گفت: «تاکنون اسامی ۶۰ تن از این فعالان مشخص شده و پیگیری خانواده‌ها بی‌نتیجه مانده است.» این وکیل دادگستری افزود: «شمار بازداشت‌شدگان نزدیک به صد نفر است و این افراد در پاسگاه شماره ۱۲ کلانتری اهر نگهداری می‌شوند.» این دسته از فعالان مدنی در منزل اکبر ابولزاده یکی از فعالان مدنی اهر گرد هم آمده بودند.
ضرب و شتم فعالان
صالح کامرانی می‌گوید، نیروهای انتظامی یک ساعت قبل از بازداشت این افراد منزلی را که در آن مراسم زبان مادری برگزار شده بود، محاصره کرده بودند. ظاهراً نیروهای انتظامی در این یک ساعت منتظر صدور حکم بازداشت شرکت‌کنندگان مراسم از سوی دادگاه بوده‌اند. نیروهای امنیتی در حین بازداشت دو تن از آنان را مورد ضرب و شتم قرار می‌دهند.
به‌گفته این وکیل دادگستری جمعی از خانواده‌ها برای پیگیری به پاسگاه شماره ۱۲ کلانتری اهر مراجعه می‌کنند، اما از ورود آنان به داخل پاسگاه جلوگیری می‌شود. این افراد از شهرهای مختلف ترک‌نشین در اهر جمع شده بودند و تعدادی از آنان مانند عباس لسانی، روزبه سعادتی، میثم آزادی و فردین مرادپور سابقه بازداشت و زندان نیز داشته‌اند.
دولت قانون را نقض می‌کند
صالح کامرانی می‌گوید، در دو سال گذشته نیز این‌گونه مراسم در اهر برگزار شده بود، اما برخوردی از سوی نیروهای دولتی دیده نشده بود. این وکیل دادگستری می‌افزاید، مطالبات فعالان آذربایجان به استناد به قوانین موجود کشور و قوانین حقوق بشر ناظر بر حق برخورداری از زبان مادری بوده است.
به‌گفته وی، در این‌گونه مراسم به‌طور معمول راه‌های رسیدن به حق استفاده از زبان مادری از سوی فعالان بررسی می‌شود.
صالح کامرانی به پیشینه برگزاری مراسم زبان مادری در شهرهای ترک‌نشین ایران اشاره می‌کند و می‌گوید، در دوران اصلاحات چندین بار این مراسم با کسب اجازه در تبریز و برخی مکان‌ها مانند دانشگاه برگزار می‌شد. اما در دوره محمود احمدی‌نژاد هیچ‌گونه مجوزی صادر نشد.
برای همین فعالان در منازل گرد هم می‌آمدند. اگر اجازه برگزاری مراسم زبان مادری داده نمی‌شود، دولت است که قانون را نقض می‌کند. از قرائن معلوم است که امسال نیز مجوز صادر نشده و به همین دلیل در منازل مراسم را برگزار کرده‌اند.
زبان ترکی ممنوع
صالح کامرانی می‌گوید بسیاری از فعالان مدنی آذربایجان به دلیل پیگیری مسئله زبان مادری در سال‌های اخیر بازداشت و به زندان محکوم شدند.
این وکیل دادگستری که وکالت چندین تن از آنان را به عهده داشته است، اشاره می‌کند که برخی از آنان تنها به دلیل نوشتن شعر و چاپ تقویم به زبان ترکی بازداشت شده‌اند و در دادگاه‌ها به اتهام‌هایی مانند اقدام علیه امنیت ملی و تبلیغ علیه نظام روبه‌رو شده‌اند.
او به‌عنوان نمونه به اتهام‌های دو تن از بازداشت‌شدگان به نام‌های ابراهیم نوری و غلام‌رضا امانی اشاره می‌کند که در سال‌های گذشته به دلیل سرودن شعر و تلاش برای برگزاری مراسم زبان مادری از سوی نیروهای امنیتی بازداشت شده بودند.
به‌گفته این وکیل دادگستری، غلام‌رضا امانی در یک «حادثه رانندگی مشکوک» همراه برادرش چند سال پیش جان خود را از دست داد. صالح کامرانی: بسیاری از فعالان مدنی آذربایجان به دلیل پیگیری مسئله زبان مادری در سال‌های اخیر بازداشت و به زندان محکوم شدند.
مسئله دنباله‌دار زبان مادری
بازداشت فعالان مدنی آذربایجانی در حالی اتفاق می‌افتد که مسئله زبان مادری از سوی دولت حسن روحانی رئیس‌جمهور ایران تقریباً بیشتر از دوره‌های قبلی مورد توجه واقع شده است. حسن روحانی از همان آغاز کارزار انتخاباتی در ۱۳ خرداد ۱۳۹۲ با انتشار بیانیه شماره سه خود موضوع تدریس زبان مادری ایرانیان (کردی، آذری، عربی و…) را در سطوح مدارس و دانشگاه‌ها به‌طور رسمی مورد تأکید قرار داد.
روحانی حتی در میان مردم در تبریز وعده داد «فرهنگستان زبان و ادب آذری» تأسیس کند، اما تاکنون این فرهنگستان تأسیس نشده است. علی‌اصغر فانی، سرپرست وزارت آموزش و پرورش در مهرماه گذشته وعده داده بود که زبان‌های مختلف ایران به‌عنوان زبان مادری در مدارس کشور تدریس خواهد شد.
او اعلام کرده بود: «کمیته‌ای تشکیل شده است تا به بحث تدریس زبان مادری در مدارس رسیدگی کند و در کنار آن اتاق فکری نیز فعال شده و عده‌ای به آن دعوت شده‌اند تا روی آن به‌صورت تلفیقی کار کنند.»
اما طرح این نکات از سوی سرپرست وزارت آموزش و پرورش با انتقاد اعضای فرهنگستان زبان و ادب فارسی روبه‌رو شد.
غلام‌علی حداد عادل رئیس فرهنگستان ادب فارسی با اشاره به این‌که معیار آموزشی فرهنگستان زبان و ادب فارسی، زبان معیار فارسی است گفت: «البته زبان‌های دیگری هم هستند که جایگاه‌شان معلوم است اما آن‌چه باید آموزش دیده شود زبان فارسی است.»
فتح‌الله مجتبایی، عضو این فرهنگستان موضوع آموزش زبان مادری در کشور را امری وارداتی نامیده بود. او گفته بود: «شک ندارم که این موضوع از خارج به ایران آمده است. قبل از این در هندوستان نیز این مسئله توسط انگلستان تجربه شد و امروز هم انگلستان و کشورهای شمالی ما هستند که می‌خواهند این مسئله را به ایران وارد کنند.»
موضع اعضای فرهنگستان در قبال زبان مادری در ایران با انتقادهای گسترده‌ای از سوی برخی نمایندگان مجلس و فعالان حقوق اقلیت‌ها در داخل و خارج از کشور مواجه شد.
پس از طرح این انتقاد‌ها فرهنگستان زبان و ادب فارسی قدری از واکنش‌های تند خود عقب نشست. بهاءالدین خرمشاهی گفته بود با آموزش زبان مادری مخالف نیست بلکه با آموزش به زبان مادری مخالف است.
همچنین میرجلال‌الدین کزازی، استاد دانشگاه و چهره شناخته‌شده در حوزه زبان و ادب فارسی گفته بود: «آموزش زبان مادری در کنار زبان فراگیر میهنی به هیچ‌وجه با هم ناسازگاری ندارد که بخواهیم یکی را برگزینیم و دیگری را فرو گذاریم. اما اگر کودک زبان مادری را از مادر و در خانه نیاموزد، در دبستان، دبیرستان و دانشگاه هم نمی‌تواند آن را آن‌چنان که باید آموزش ببیند.»
او همچنین افزوده بود: «گویش‌ها و زبان‌های بومی هم مانند زبان پارسی بسیار ارزشمند و گران‌قدر است. باید به هر شیوه‌ای که می‌توان آن‌ها را پاس داشت و این‌گونه نیست که پرداختن به یکی برابر با فرو نهادن دیگری باشد.»
حق آموزش به زبان مادری، در بسیاری از اسناد و پیمان‌های حقوق بشری مانند منشور زبان مادری، اعلامیه جهانی حقوق زبانی، بندهای سه و چهار ماده چهار اعلامیه حقوق اشخاص متعلق به اقلیت‌های قومی، ملی، زبانی و مذهبی، ماده ۳۰ کنوانسیون حقوق کودک، ماده ۲۷ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی و… مورد تأکید قرار گرفته است.
در اصل پانزدهم قانون اساسی جمهوری اسلامی بر حق تحصیل به زبان مادری در کنار زبان فارسی در مدارس تأکید شده است. در سال ۲۰۰۰ یونسکو ۲۱ فوریه (دوم اسفندماه) هر سال را به‌عنوان روز جهانی زبان مادری مقرر کرد.
در یک خبر دیگر رادیو زمانه اعلام کرد: عدنان حسن‌پور روزنامه‌نگار کُرد، روز سه‌شنبه ۲۹ بهمن‌ماه بدون اطلاع قبلی از زندان مریوان به زندان زابل منتقل شده است.
بر اساس گزارش‌های منتشر شده، این روزنامه‌نگار در پنج سال گذشته که در زندان به‌سر برده، مرخصی نداشته است. عدنان حسن‌پور پنجم بهمن‌ماه سال ۱۳۸۵ بازداشت و به اتهام محاربه به اعدام محکوم شد.
حکم اعدام حسن‌پور پس از درخواست اعاده دادرسی از سوی وکلا در تاریخ ۱۹ مرداد ماه ۱۳۸۷ دیوان عالی کشور لغو شد. سپس این روزنامه‌نگار ۱۶ شهریور و ۱۱ بهمن ۱۳۸۷ در دادگاه انقلاب سنندج به ۱۵ سال زندان محکوم شد.
عدنان حسن‌پور عضو تحریریه هفته‌نامه “آسو” بود که به دو زبان کُردی و فارسی منتشر می‌شد. نشریه “آسو” در سال ۱۳۸۴ به اتهام اقدام علیه امنیت ملی و تشویش اذهان عمومی توقیف شد. این روزنامه‌نگار کُرد اوایل بهمن‌ماه گذشته از زندان مرکزی سنندج به زندان مریوان منتقل شده بود. عدنان حسن‌پور قدیمی‌ترین روزنامه‌نگار زندانی در ایران محسوب می‌شود.
