زبان عربی؛ ریشه‌های هویت و ضرورت حفظ آن برای مردم احواز

سازمان ملل متحد، به منظور ارج نهادن به نقش بی ‌بدیل زبان عربی در تمدن بشری، ۱۸ دسامبر را به عنوان روز جهانی زبان عربی تعیین کرده است. این روز فرصتی است تا اهمیت این زبان در جوامعی مانند مردم احواز که با چالش‌های حفظ هویت زبانی روبرو هستند، برجسته‌ تر شود. همچنین ۲۱ فوریه به عنوان روز جهانی زبان مادر از جانب یونسکو تعیین شده است.

و با توجه به اینکه زبان عربی برای ملت احواز به عنوان زبان مادری تلقی می شود، پرداختن به دو مقوله زبان عربی و زبان مادری برای جامعه احوازی فائق اهمیت می باشد.

زبان مادری نخستین پلی است که انسان از طریق آن با دنیای پیرامون خود ارتباط برقرار می‌کند. این زبان نه تنها وسیله‌ای برای تفکر و احساس، بلکه محور اصلی هویت فرهنگی و اجتماعی افراد است. برای جوامعی مانند مردم احواز، که هویت زبانی و فرهنگی‌شان طی قرن گذشته با تهدیدهای جدی مواجه بوده است، حفظ و تقویت زبان مادری ضرورتی انکارناپذیر است.

۱) اهمیت زبان مادری

زبان مادری بخشی جدایی ‌ناپذیر از هویت هر انسان است. این زبان نه تنها بستری برای ارتباط، بلکه وسیله ‌ای برای بیان احساسات، تفکر، و ایجاد پیوندهای عاطفی است. برای جامعه احوازی، زبان عربی حامل فرهنگ، تاریخ، و ارزش‌های بومی است و به‌عنوان میراثی گران‌بها، نقش محوری در انسجام اجتماعی و ارتباط بین نسل‌ها دارد. تحقیقات نشان داده که یادگیری زبان مادری به رشد ذهنی و عاطفی کودکان کمک کرده و پایه‌گذار موفقیت‌های تحصیلی آنها می‌شود.

۲) سیاست‌های یکسان‌سازی زبانی و فرهنگی در ایران

در طول ۱۰۰ سال گذشته، دولت‌های ایران، چه در دوران پهلوی و چه در دوره جمهوری اسلامی، سیاست‌های یکسان‌سازی زبانی و فرهنگی را دنبال کرده‌اند:

• دوران پهلوی: رژیم پهلوی با تأکید بر “ایران‌گرایی” و تحمیل زبان فارسی به‌عنوان نماد ملی، سعی در نادیده گرفتن زبان‌ها و فرهنگ‌های ملت‌های غیر فارس داشت. این سیاست‌ها شامل ممنوعیت آموزش زبان‌های محلی، تغییر نام شهرها و مناطق، و تلاش برای حذف نشانه‌های فرهنگی ملت‌های دیگر بود.

• دوران جمهوری اسلامی: با وجود وعده‌های اولیه در مورد احترام به تنوع زبانی و فرهنگی، جمهوری اسلامی نیز همان سیاست‌های یکسان‌سازی را ادامه داده است. اصل ۱۵ قانون اساسی، که به تدریس زبان‌های محلی در کنار زبان فارسی اشاره دارد، هرگز  اجرا نشده است. رسانه‌ها، نظام آموزشی، و فعالیت‌های فرهنگی همچنان در جهت تضعیف زبان‌ها و فرهنگ‌های ملت‌های غیر فارس عمل می‌کنند.

۳) چالش‌های پیش روی زبان مادری در احواز

سیاست‌های یکسان‌سازی زبانی و فرهنگی، مردم احواز را با مشکلات متعددی روبه‌رو کرده است:

• سیاست‌های یکسان‌سازی زبانی: دولت ایران با تأکید بر زبان فارسی به‌عنوان زبان رسمی و محدودیت در آموزش زبان عربی، زمینه کاهش استفاده از این زبان را فراهم کرده است. تمامی امکانات دولتی، از مدارس گرفته تا رسانه‌ها، در خدمت ترویج زبان فارسی هستند.

• محدودیت در آموزش و رسانه‌ها: ممنوعیت تدریس زبان عربی در مدارس و کمبود و یا به عبارت دقیقتر نبود محتوای رسانه‌ای به زبان عربی، نسل‌های جدید در احواز را از دسترسی به میراث زبانی و فرهنگی خود محروم کرده است.

• فشارهای فرهنگی و هویتی: تغییر نام‌های جغرافیایی، حذف نمادهای بومی، و تأکید بر فرهنگ غالب، هویت مردم احواز را تضعیف کرده است.

• پیامدهای اجتماعی و روانی: از دست دادن زبان مادری می‌تواند منجر به کاهش اعتماد به نفس، شکاف عاطفی بین نسل‌ها، و احساس بیگانگی فرهنگی شود.

۴) پیامدهای از دست دادن زبان مادری

از بین رفتن زبان مادری به معنای از دست دادن میراث فرهنگی، سنت‌ها، و بخشی از هویت جمعی است. این موضوع می‌تواند منجر به:

• کاهش انسجام اجتماعی و ارتباط بین نسل‌ها،

• افزایش نابرابری‌های اجتماعی و تبعیض،

• ایجاد احساس بیگانگی و نارضایتی روانی در کودکان و بزرگسالان،

• فراموشی ارزش‌ها و سنت‌های بومی که نقشی کلیدی در حفظ هویت جامعه دارند.

۵) مقاومت و مبارزه ملت‌های غیر فارس

ملت‌های غیر فارس، از جمله ملت احواز، در طول یک قرن گذشته، برای حفظ زبان و هویت خود بطور مستمر مبارزه کرده‌اند:

• فعالیت‌های فرهنگی و آموزشی: ایجاد مدارس غیررسمی، برگزاری مراسم‌های فرهنگی، و تألیف کتاب و مقاله به زبان مادری.

• مبارزات سیاسی و اجتماعی: تلاش برای جلب توجه مجامع بین‌المللی به نقض حقوق زبانی و فرهنگی، و مشارکت در جنبش‌های مدنی برای احقاق حقوق ملت‌های غیر فارس.

• حفظ میراث شفاهی: انتقال زبان و فرهنگ از طریق داستان‌گویی، شعر، و موسیقی به نسل‌های بعدی.

۶) تجربیات جهانی در حفظ زبان‌های مادری

تجربه کشورهای مختلف نشان داده است که زبان‌های در معرض خطر با برنامه‌ریزی مناسب قابل احیا هستند. برای مثال:

• ایرلند توانسته است با سرمایه‌گذاری در آموزش و رسانه، زبان ایرلندی را احیا کند.

• ملت‌های دیگر با ایجاد محتواهای دیجیتال، ترجمه منابع آموزشی، و حمایت از هنرمندان محلی، زبان و فرهنگ خود را زنده نگه داشته‌اند.

نتیجه‌ گیری

زبان مادری، شالوده هویت و میراث فرهنگی هر جامعه است. برای مردم احواز، حفظ زبان عربی تنها یک وظیفه فرهنگی نیست، بلکه ضرورتی برای بقا و انسجام اجتماعی است. مقابله با سیاست‌های یکسان‌سازی و تلاش برای احیای زبان عربی از طریق آموزش، رسانه، شبکه های اجتماعی، و فعالیت‌های فرهنگی می‌تواند آینده‌ای روشن ‌تر برای مردم الاحواز رقم بزند.

۱۸ دسامبر، روز جهانی زبان عربی، یادآور اهمیت این زبان به‌عنوان یکی از ارکان تمدن بشری است. برای مردم احواز، زبان عربی نه تنها یک میراث فرهنگی، بلکه شالوده هویتی است که باید برای بقای آن تلاش کرد. اکنون زمان آن است که با اقداماتی مؤثر، این زبان را به نسل‌های آینده منتقل کنیم و از این طریق، فرهنگ و هویت خود را زنده نگه داریم. آموزش زبان مادری حقی بنیادین است که باید با تلاش‌های جمعی خانواده‌ها، فعالان فرهنگی، و نهادهای آموزشی محقق شود.

نویسنده : فاطمه موسوی