سیل مهاجران غیرعرب به عبادان، از نگاه آمار

تا قبل از اکتشاف نفت و تاسیس پالایشگاه عبادان در سال ۱۹۱۳ میلادی شهر عبادان یکی از شهرهای کوچک اقلیم احواز بود و جمعیت ساکنان این شهر عربی با حومه اش در حدود ۱۰ هزار نفر بود. بلافاصله پس از تاسیس پالایشگاه نفت و ورود شماری از کارگران و کارمندان خارجی به این شهر جمعیت آن در نیمه دوم دهه ۱۹۲۰ به ۲۴ هزار نفر رسید.

پس از لشکرکشی رضاخان به اقلیم احواز و آغاز مرحله تاریخی به حاشیه راندن عربهای احوازی از سوی سیستم مرکزی ایران، مهاجرت به اقلیم احواز با سرعت هر چه تمامتر آغاز شد.

شرکت – شهرهای نفتی اقلیم احواز نظیر عبادان و مسجد سلیمان و العمیدیه شاهد ورود دهها هزار مهاجر غیرعرب از اقالیم دیگر ایران به ویژه از فلات فارس، بودند. تا سال ۱۹۵۶ میلادی شمار مهاجران وارده به شهرهای اقلیم احواز از استانهای اصفهان و یزد و فارس به تنهایی در حدود ۸۵ درصد مهاجران وارده به این اقلیم را تشکیل می داد.

در دوره ۱۹۲۵ تا ۱۹۵۶ اکثریت غالب مهاجران غیرعرب، وارد شهر عبادان شدند. توسعه پالایشگاه عبادان در دهه سی میلادی و تبدیل شدن آن به بزرگترین پالایشگاه خاورمیانه هزاران فرصت شغلی را فراهم کرد. در سال ۱۳۳۰ شمسی شرکت نفت در حدود ۸۰ هزار ایرانی را در استخدام خود داشت. وجود بنادر و مراکز تجاری متعدد در شهرهای مشرف بر شط العرب نظیر محمره و معشور و بندر خور موسی، که همگی آنها در نزدیکی عبادان بودند سبب شده بود تا شهرهای جنوبی اقلیم احواز به “رویای شکرین” از سوی مرکزگراهای ایرانی ملقب شوند.

تغییرات سیاسی حاصله در روابط قدرت میان دولت مرکزی ایران و شیخ خزعل حاکم اقلیم عربی احواز، نتایج وخیمی برای ملت عرب احواز به همراه داشته است. برچیده شدن حاکمیت شیخ خزعل بر اقلیم احواز سبب شده بود تا عربها هیچ سهمی در اداره اموری که در اقلیم شان در حال وقوع بود نداشته نباشند. در عوض دولت مرکزی ایران با ساختن راهها  از یک طرف اقلیم احواز را به سیستم تجاری فلات فارس وصل کرده و احواز را به عنوان بازاری برای تجار مرکز درآورد و از طرف دیگر با تاسیس مراکز نفتی و پتروشیمی و صنعتی در عبادان و محدود کردن استخدامها فقط به فارس زبانان و یا لر و بختیاری سبب شد تا عربها هیچگونه فرصت رقابت با مهاجران نداشته باشند و به زندگی در حاشیه فقیر شهر عبادان محکوم شوند.

تبعیض برنامه ریزی شده در توسعه شرکت نفت و به تبع آن پالایشگاه عبادان، سبب شد تا عبادان شهر مهاجران غیرعرب شود به گونه ای که مهاجران به سرعت مراحل پیشرفت اجتماعی را سپری کردند اما زمان برای عربها متوقف ماند و در حاشیه شهر و در روستاها با سیستم سنتی کشاورزی و تجاری در برابر مدرنیته بی رحم ساخته و پرداخته تبعیض گران هر روز سختیهای جدیدی را تجربه می کردند.

در فاصله سالهای ۱۹۲۵ تا ۱۹۵۶ و در نتیجه ورود سیلی از مهاجران غیرعرب، جمعیت شهر عبادان از در حدود ۱۰ برابر افزایش یافت. رشد جمعیت شهر عبادان در اثر مهاجرت را می توان در آمار جمعیت این شهر مشاهده کرد.