“هنر” به مثابه ابزاری برای عرب زدایی در احواز

میان “سیاست” و “هنر” یک رابطه وجود دارد. رابطه یاد شده همواره به طرق مختلف نمایان می شود. در مقاطع مختلف می توانیم شاهد انواع مختلفی از رابطه میان دو مقوله یاد شده باشیم.همراهی  هنر و سیاست ، تقابل هنر و سیاست ، هنر به مثابه ابزاری برای پیشبرد سیاست ، سیاست به مثابه ابزاری برای آفرینش و پیشبرد هنر ، روابطی هستند که اندیشمندان بر آنها صحه گذاشته اند.

از دوران رنسانس به این سو ، سیاست ورزان دریافتند که برای حفظ منافع اقتصادی و سیاسی خود و دولت های متبوعشان بایستی به شیوه ای و حد اقل از نوعی از انواع هنرها حمایت کنند. آنان بسته به وضعیت سیاسی و اجتماعی در کشور خود به شیوه معینی  هنر را به صورت هدفمند پیش بردند. همزمان با مدیریت هنر توسط دولتمردان، هنرمندان و محصولات هنری آنها نیز به ابزاری برای پیشبرد سیاست تبدیل شدند.

پس از انقلاب های صنعتی و سیاسی در اروپا و امریکا، شاهد اهمیت دادن به معماری، مجسمه سازی، موسیقی ، نقاشی ، طراحی مد لباس ، داستان نویسی و رمان نویسی و خطاطی  از سوی سیاسیون بودیم.  اکنون نیز ما شاهد توجه به صنعت فیلم ، انیمیشن ، کاریکاتور ، سایبر ژورنالیسم ، بازی های کامپیوتری و … هستیم.

بی تردید توجه دولتمردان به هنر نتیجه درک آنان از اهمیت جایگاه هنر برای پیشبرد سیاست است. سیاست در مقابل برای حفظ مناسبات خود با هنر ، به آن کمک های شایانی کرد. سیاست  به ایجاد مکاتب و محافل هنری و ادبی بسیار کمک کرد، تا بعدها محصولات فرهنگی آن مکاتب را در راستای اهداف خود به کار گیرد.

برای مثال؛ آدولف هیتلر رهبر آلمان نازی از همان ابتدا برای اثبات و به کار بستن اندیشه (برتری نژادی) بسیاری از نویسندگان و هنرمندان را به نوشتن و انتشار مجدد اسطوره ها و باورهای زیبایی شناسانه با روش های نو و مدرن وادار کرد.

بنیتو موسولینی دیکتاتور ایتالیا همین کار را به روش دیگری انجام داد. او مجسمه سازی را به خدمت سیاستش درآورد. بسیاری از رهبران خاورمیانه و دیکتاتورهای امریکای جنوبی نیز در دهه های اخیر همین راه را رفتند. هدف همه دولتمردان یاد شده زیبایی بخشیدن به ایدئولوژی سیاسی خود و ابقا در راس حاکمیت به منظور پیشبرد آن ایدئولوژی و  پاسداری از کیش شخصیتی است که با آن خو گرفته و توان رهایی از آن را نداشته اند.

 در ایران نیز ، پهلوی ها هزاران تله برای هنر دست و پا کردند، تا هنر را به تسخیر دربار درآورند. بسیاری (هنرمند) درباری پرورش دادند. همسر شاه ایران سعی کرد نقش هنردوست و هنرمند را بازی کند تا میان هنر و دربار شاهی رابطه ای مستقیم ایجاد کند.

 به کارگیری هنرمندان درباری در ایران برای انقیاد هنر، در ابتدا هنر بومی را متضرر ساخت و همزمان به استمرار و گسترش شکاف ایجاد شده از دوران رضا خان در ساختار اجتماعی ایران دامن زد.

هنرمندان درباری تمام  گذشته فرهنگی، زبان ها، باورها ، اعتقادات مردم ، موسیقی و دار و ندار فرهنگی  ممالک محروسه پیش از دوران رضاخان و فرزندش را به باد فنا دادند. کافی است در این مورد به هجوم ناجوانمردانه آنان به فرهنگ عرب های جنوب و جنوب غرب ایران همزمان با تاسیس رادیو و تلویزیون عبادان و راه اندازی پالایشگاه این شهر نگاهی کوتاه بیندازیم. با نگاهی کوتاه به آن دوره تاریخی درخواهیم یافت که حاکمیت ایران در آن دوره چه جنایت هایی علیه مردم مرتکب شده است.

وقوع انقلاب ۱۳۵۷ ایران اما با توجه به جوان بودن ساختار دولت –  ملت ساختگی در ایران ، به دولتمردان جدید که عمدتا از مدارس حوزوی که فاقد استانداردهای یک نظام آموزشی بوده اند ، این امکان را نداد تا تغییرات اساسی و علمی در ساختار سیاسی ، اجتماعی و هنری به وجود آورند. افزون بر آن اکثر قریب به اتفاق دولتمردان جدید ، پرورش یافته یا متاثر از مکاتب فکری راستگرایانه ، افراطی و التقاطی در ابعاد دینی ، مذهبی و سیاسی ملی گرایانه بودند که وارد نظام دولت داری شده  و سردرگم و سراسیمه با هر گونه هنر و هنرمند به جنگ افتادند.

 به نظر می رسد که کنترل انقلاب وخلاصه کردن آن در خیابان پاستور و جماران نتیجه واهمه دولتمردان جوان آن زمان به دلیل بیگانگی آنها با هنر است. بنابر این می توان نتیجه گرفت که آنچه در ۱۳۵۷ در ایران رخ داد  برای ایرانی ها چیزی جز تغییر سازمان قدرت و نوع ایدئولوژی حاکم نبود. انقلاب ایران بر خلاف انقلاب فرانسه که زندگی مردم را به طرز ملموسی بهبود بخشید و قانون را جایگیزین قدرت و تمرکزگرایی مفرط کرد ، در ایران بر تمرکز بیش از پیش قدرت در همه ابعاد آن در تهران و نزد شخص شاه جدید یا ولایت فقیه همت گماشت.

به نظر می رسد که تغییر حاکمیت در ایران از خصوصیات شامل یک انقلاب بی نصیب است ، هر چند نام انقلاب بر آن اطلاق شود و کسی همانند میشل فوکو از آن تمجید کند. همانگونه که اشاره رفت این انقلاب در ایجاد تغییرات اساسی پیشرو در سایر زمینه ها از جمله هنر در ایران شکست خورد. به همین لحاظ است که می بینیم علی خامنه ای رهبر جمهوری اسلامی اکنون همان راه شاهان را پیش گرفته است.  او برای استمرار حاکمیت خویش و حفظ تمرکز قدرت با دست آویز قراردادن هنر به دنبال بازآفرینی باورهای زیبایی شناسانه ، اما با رنگ و بوی دینی و دقیقا با رنگ و بوی مذهب شیعه اثنی عشری است.

درباره بازآفرینی باورهای زیبایی شناسانه در نظام جمهوری اسلامی می توان بسیار سخن گفت. در اینجا اما به دو مورد اشاره می کنم.

مورد اول: به یاد دارم چند سال پیش زمانی که تلویزیون جمهوری اسلامی را تماشا می کردم . یک مناظره ادبی و عقیدتی در ایام محرم میان چند کارشناس توجهم را جلب کرد. جالب آنجاست که در آن مناظره همه مناظره کنندگان متفق القول بودند. داستان این بود که؛ در آن مناظره درباره حادثه معروف عاشورا و محرم ، عباس برادر امام حسین و یکی از قهرمانان داستان جنگ عاشورا نزد شیعیان اثنی عشری ، در صدا و سیمای جمهوری اسلامی به عنوان رستم شاهنامه معرفی  شد!

 رستم شاهنامه و عباس برادر امام حسین ، نه دو شخصیت جداگانه  و در دو بازه زمانی و با دو باور مختلف  و  هزاران اختلاف دیگر بوده اند ، بلکه هر دوی آنها در صدا وسیمای جمهوری اسلامی یک نفر با یک جهان بینی و یک باور و اندیشه و….. قلمداد شدند! چه بگوییم عباس و چه بگوییم رستم . تفاوتی میان آن دو حد اقل از دیدگاه سازندگان آن برنامه تلویزیونی و مناظره کنندگان که لقب استاد دانشگاه را نیز یدک می کشیدند نبوده است!

به همین لحاظ مناظره کنندگان همه به دنبال تزریق این باور نزد افکار عمومی داشتند که رستم در کنار امام حسین بر ضد لشگر امویان جنگید ! و سپس همان رستم شاهنامه شهید شد!

مورد دوم: در سال ۱۳۸۷ رهبر ایران در دیداری با مریدان خود گفت: مجسمه‌ای در نزدیک کازرون وجود دارد که نشان می‌دهد “والرین” شاه روم پس از شکست از ایران به نشانه تسلیم زانو زده است. پس اگر یونانی ها به جهانگردان خود بیابانی را نشان می‌دهند که در آن سربازان ایرانی از آنها شکست خورده‌اند، شما هم این مجسمه را نشان دهید . (نقل به مضمون).

درباره مورد اول ، به نظر می رسد هدف کارشناسان و مناظره کنندگان این بوده که میان ادبیات فارسی و مذهب شیعه اثنی عشری یک رابطه قوی و پایدار برپا کنند. هدف استراتژیک این عملکرد نیز پیش برد سیاست برای استمرار حاکمیت فعلی با استفاده از هنر و دقیقا با استفاده از داستان ها و افسانه های شاهنامه است.

درباره مورد دوم ؛ به نظر می رسد که علی خامنه ای با چنین سخنانی دقیقا انگشت بر احساسات ملی گرایان و باستانگرایان می ساید تا ضمن بازآفرینی باورهای زیبایی شناسانه آنها ، جهان بینی دینی و سیاسی خویش و سازمان حاکمیت را با گذشته تاریخی ایران گره بزند. چنین نیز زمانی که ایشان از زبان فارسی یا بسیاری مقوله های مرتبط با باستانگرایی یا ملی گرایی و ناسیونالیسم ایرانی یاد می کند، هدف نهایی همانا پیشبرد ایدئولوژی از راهکار گره زدن مقولات یاد شده با عملکرد فعلی حاکمیت و توجیه آن برای همراه ساختن احساسات باستانگرایان با اهداف غایی خویش است.

با مثال های یاد شده بالا دریافتیم که هنر چگونه به آلت دست سیاست و دولتمردان تبدیل می شود.

در این جستار اما فقط به یک نوع از روابط یاد شده میان سیاست و هنر پرداختم. “هنر به مثابه ابزاری برای پیشبرد سیاست” موردی است که به صورت فشرده آن را در پی خواهم گرفت تا با ضمیمه کردن چند عکس نشان دهم، جمهوری اسلامی ایران، همواره برای پیشبرد آسیمیلاسیون، تغییر بافت جمعیتی مناطق عرب نشین و از میان برداشتن خودباوری در نهاد وجودی انسان عرب در اقلیم احواز، از هنر به مثابه موتور محرکه و ابزاری برای پیشبرد سیاست های خود استفاده کرده است.

از جمله هنرهایی که در ایران به منظور عرب زدایی و عرب ستیزی بر علیه مردم عرب جنوب و جنوب غرب کاربرد دارند می توان به تولید فیلم های سینمایی ، نمایش نامه ها ، نوشته هایی در قالب مقاله ، کتاب و داستان ، آفرینش آثار خاص به ویژه درباره دوران جنگ ایران و عراق و اخیرا دیوار نگاری اشاره کرد.

 بی تردید خواننده عرب این نوشته با حجم انبوه آثار ادبی ، سینمایی و آکادمیک عرب ستیزانه و عرب زدایانه که در مناطق عرب نشین پخش و نتشر می شوند بیش از دیگران آشنا هستند. دیوار نگاری که در هنر به دیوار نگاری مردمی و حکومتی قابل تقسیم است  امروزه در مناطق عرب نشین  با هزینه دولت جمهوری اسلامی انجام و با استقبال دسته های مختلف مهاجران رو به رو شده است.

نگاره ها و نقش های به کار رفته در ورودی کودکستان ها ، مدارس ، دانشگاهها ، خیابان ها و میادین گویای این است که جمهوری اسلامی بی محابا به سوی عرب زدایی مهندسی شده در حرکت است.

در بسیاری از کودکستان های مناطق عرب نشین امروزه با هزینه آموزش و پرورش یا دیگر سازمان ها و نهادهای حکومتی دیوانگاری هایی می شود که حاوی این پیام است که مردم عرب اهل این سرزمین و دیار نیستند! در بسیاری از نقاشی های روی دیوارها و مجسمه هایی که در برخی شهرها برپا شده پیامی نهفته است که دارای معنایی بسیار ظالمانه ، عرب ستیز و عرب زدا است. آن نقاشی ها و دیوارنگاری ها به منظور هویت سازی برای مردمانی است که چندی پیش از پشتکوه برای کار یا گله چرانی و در جریان ییلاق و قشلاق به دیار مردم عرب کوچ کرده و اکنون در آنجا نشیمن دارند.

به چند عکس ضمیمه نگاه کنید تا پیام مورد نظر حاکمیت و مدیریت ظلم و ستم و اشغالگری را خود شما دریافت نمایید.

• دیوار نگاره ای در احواز است. یک شهروند عرب در این دیوارنگاره رهگذر است . دو نفر پشت به بیننده با لباس بختیاری ایستاده و نظاره گر گذر یک شهروند عرب هستند. بقیه پیام را خود تفسیر کنید.

• عکس بعدی شخصی به نام ابراهیم عامری است. ایشان از بانیان حزب وفاق در دوره اصلاحات است. این عکس را پایگاه خبری شوشان چندی پیش آن را همراه با یک مصاحبه با او منتشر ساخت. لطفا به دو عکس پشت سر ایشان دقت کنید. عکس مردی با لباس بختیاری بر بالای سر عامری قابل رویت است. کمی آنسوتر عکس مردی با چفیه عربی است. اما عکس مرد عرب با فاصله ای واضح به زیر کشیده شده است. چه پیامی در عکس آقای عامری که با مصاحبه ایشان منتشر شد نهفته است؟ البته این عکس ساعاتی بعد از انتشار از آن مصاحبه حذف شد. دلیلش را نمی دانم.

• نفر وسط با چوغای بختیاری شخصی به نام پاسدار جعفر حجازی استاندار سابق منتصب تهران در احواز است. دو نفر کنار او که یکی ملبس به لباس بختیاری است استاندار بصره عراق است. در این عکس که در یک نمایشگاه گرفته شده پاسدار حجازی به دنبال القای چه پیامی برای طرف عراقی است؟

• تفنگ به دست. شهردار احواز سید خلف موسوی است. خود نتیجه گیری کنید.

  

• دو نماینده مجلس از شهر احواز که یکی از آنها همانند شهردار خودباوری خود را از دست داده است.

• آخرین عکس، پارچه نوشته ای است که حاوی پیامی دردآور درباره ممنوعیت کشت برای کشاورزان است. اما نکته انجاست که گرافیک ، زمینه و خطاطی به کار رفته در آن یادآور مثل؛ با پنبه سر بریدن است.

از: نوری حمـزه