لهجهٔ جنوبی که به آن لهجهٔ آبادانی نیز می‌گویند یکی از لهجه‌های زبان فارسی است. این شیوهٔ سخن گفتن فارسی به‌دنبال آغاز فعالیت‌های نفتی در عبادان و ورود مهاجران از استانهای مرکزی ایران و استانهای مجاور اقلیم احواز و همچنین حضور خارجیها نظیر انگلیسی‌ها، هندی‌ها و رانگونی‌ها در نیمه اول قرن بیستم میلادی شکل گرفت.
بنا به گزارش یرواند آبراهامیان بیشتر مهاجرین به آبادان از مناطق صنعتی شمال اقلیم احواز واستان‌های بوشهر و فارس و چهارمحال بختیاری بودند. از آنجا که اکثریت مهاجران از استان فارس و استانهای لرنشین و برخی از بوشهر بودند لهجهٔ آبادانی که آهنگی نزدیک به لهجهٔ بوشهری و سبک بیانی شبیه به لهجه های شیرازی و کازرونی دارد را می توان ترکیبی از لهجه‌ها و گویش‌های مردم مناطق یادشده دانست.
این لهجه بجز عبادان که در آن رواج عمومی دارد در شهرهای بندر معشور، راس المیناء، عمیدیه و ابوشهر نیز رایج است. گاهی از آن به عنوان لهجهٔ جنوبی نیز یاد می‌شود و در میان خوانندگان و ارباب ترانه جایگاهی خاص دارد.
نشانهٔ مفعولی ((را)) در لهجهٔ جنوبی، مانند گویش‌های لری جنوبی، دشتستانی و سایر لهجه‌های جنوبی پارسی بصورت زیر (e) بیان می‌شود و نیز که نشانه اضافه و وصف که در فارسی زیر (کسره) است در این گویش بیشتر حذف می‌شود که این اتفاق در لهجه شیرازی هم می‌افتد. حرف میانجی بین واک‌ها و نشانهٔ مفعولی که در لهجه جنوبی، مثل دشتستانی، بیشتر گویش‌های جنوبی و شمالی لری، لهجه‌های جنوبی پارسی، کسره‌است آوای (n) می‌باشد.
در لهجهٔ بوشهری آبادانی بجز کسره دادن به فتحه‌ها و تبعیت آوایی دارای تخفیف آواها نیز هست و بسیاری از کلمات بصورت کامل ادا نمی‌شوند و در بسیاری از موارد حروف پایانی و یا مصوت‌های میانی از کلمه حذف می‌شوند.
شناسه‌ها در لهجهٔ جنوبی تقریبا همانند فارسی معیار است اما برای اول شخص از آوای ضمیر (ضمه) در شناسه‌های گذشته و مضارع استفاده می‌شود ضمن اینکه سوم شخص مفرد اگر شناسه اش پس از مصوت بیاید به (ن) تبدیل می‌شود (مشابه لهجه کازرونی که البته در آن گویش ـَن کلاً نقش است و ـَند را ایفا می‌کند).
واژه‌ها و اصطلاح‌های غیر فارسی رایج در این لهجه، از آنجا که شهر عبادان تا اوایل دهه ۵۰ میلادی قرن بیستم تحت کنترل و نفوذ شرکت نفت انگلیس بود واژه‌های بسیاری از زبان انگلیسی به آن وارد شده‌است که در میان مردم رواج دارد. همچنین وجود کارکنان صنایع نفت و پتروشیمی در اقلیم احواز که از کشورهای گوناگونی آمده بودند باعث اضافه شدن واژه هایی از زبان‌های دیگر به دایرهٔ واژگانی مردم اقلیم احواز شد. بیشتر این واژه‌ها از شکل اصلی خود خارج شده و با لهجهٔ سخن گفتن مردم جنوب بومی شده‌اند. نیز شماری از واژه‌ها از زبان هندی‌های مشغول بکار در شرکت نفت وارد زبان مردم این اقلیم شده‌است. نمونه: کوچه : لِین (گرفته شده از lane) دیرک برق : تِیل (گرفته شده از tile)
نگاهی به پیدایش لهجه “آبادانی”
همانطوری که در ابتدای این مطلب وصف لهجه “آبادانی” از زبان مدافعان مرکزگرای آن آورده شده، می توان نکات متعددی از پشت پرده پیدایش این لهجه متوجه شد.
لهجه آبادانی در پی مهاجرت بیش دهها هزار مهاجر فارس و لر و بختیاری و بعضا غیرعربهای ابوشهر به شهر عبادان شکل گرفت. شیوه زندگی مدرن در شهر عبادان نوین و توافق نظام سرمایه داری با دولت مرکزی ایران بر سر پیش برد سیاستهای تبعیض نژادی و سبب شد تا مهاجران همه کاره شهر عبادان شوند.
مهاجران در شهر عبادان آنچنان قدرت داشتند و آنگونه از سوی رژیم شاهنشاهی حمایت سازمانی می شدند که با در دست داشتن امکانات مالی و اقتصادی و سیطره مطلق بر رسانه ها و نشریات و حوزه عمومی جامعه آن زمان عبادان، موفق شدند نه تنها عربها ساکنان اصلی را به حاشیه برانند و آنها از داشتن رفاه و سطح زندگی مناسب محروم سازند بلکه با جازدن لهجه جدید “آبادانی” هویت ساختگی جدیدی را برای سرزمینی بسازند که خود اخیرا وارد آن شده اند.
این لهجه کاملا مطابق با خواسته طرفداران یکسان سازی فرهنگی و حذف هویتهای غیرفارس، به دیگر شهرهای اقلیم احواز و حتی شهرهای ابوشهر و غیره نیز صادر شد. با این کار مرکزگراها تا حدی موفق شدند به واسطه سیطره کامل بر رسانه ها، هویت جعلی بنام هویت جنوبی را برای اقلیم احواز از عبادان گرفته تا ابوشهر و بندر جمبرون، جا زنند.
لهجه آبادانی محصول سیاستهای پاکسازی نژادی اتخاذ شده از سوی دولت مرکزی است که انتظار می رفت این لهجه به تمامی شهرهای عرب نشین سرایت کند و به این ترتیب لهجه آبادانی و هویت جنوبی، بدیل زبان عربی احوازی و هویت عربی شود.
لهجه آبادانی که به عنوان لهجه جایگزین برای زبان عربی از سوی رسانه ها و هنرمندان تبلیغ می شد بنا بر اصل عدم مساوات فرهنگها در نگاه بنیانگذاران سیستم مرکزی ایران، به عنوان وسیله ای برای جوکسازی و به خنده آوردن دیگران به کارگرفته شد. سهم زیادی از این جوکها موجه عربها ساکنان اصلی اقلیم احواز شد.
به این ترتیب مرکزگراها بر آن شدند تا از لهجه آبادانی کوره ای برای سوزندان فرهنگ و زبان و هویت ملت عرب احواز پدید آورند.
