ماهی یکی از غذاهای اصلی و مورد علاقه مردم احواز می باشد، و از سالیان بسیار دور تعداد زیادی از احوازی ها به کار صید ماهی و سایر آبزیان مشغول بودند. بطوری که این حرفه منبع درآمد اصلی تعداد زیادی از مردمان این آب وخاک بوده است، خصوصا کسانی که در کنار رودخانه ها، تالابها و یا سواحل خلیج عربی زندگی می کنند. گونه های مختلف و متنوعی از ماهی ها و آبزیان خوراکی در رودخانه ها، تالابها و آبهای خلیج عربی صید می شوند.
از قدیم الایام ماهی به عنوان یک غذای سالم و مقوی برای بدن انسان شناخته شده بود و پزشکان به بیماران مبتلا به ناراحتی های قلب و عروق و فشار خون توصیه میکنند تا ماهی را در برنامه غذایی روزانه خود بگنجانند. اما گویا این قاعده کلی بایستی در مورد مردم احواز تغییر کند و این مردم علاوه بر مشکلات زیادی که گریبانشان را گرفته اکنون بایستی با غذای مورد علاقه خود نیز وداع کنند، یا تاوان مصرف آن را که همانا بیماریهای اعصاب و اختلات مغزی و نوزادن ناقص الخلقه است را بپردازند.
چند سالی است که خبر آلوده بودن ماهی ها و آبزیان سواحل خلیج عربی در بندرمعشور در اثر پسابهای پتروشیمی بر سر زبانها افتاد. چند سال پیش فاجعه زیست محیطی در معشور باعث مرگ مشکوک تعداد قابل توجهی ماهی گردید. این حادثه گمانه زنیها در مورد آلوده بودن ماهی های صید شده در این منطقه را تقویت کرد. بسیاری بر این عقیده بودند که ماهی های احواز به دلیل آلاینده هایی که به رودخانه های اقلیم و خلیج عربی می ریزد از سلامتی لازم برخوردار نیستند و حتی طعم آنها نسبت به سالیان دور تغییر پیدا کرده است.
افراد دلسوز و مدافعان محیط زیست گوشزدهای لازم را به مسئولان دادند، ولی با بی توجهی و سهل انگاری آنها مواجه گردید. تعدادی از دانشجویان محلی رشته های بهداشت و محیط زیست نیز تحقیقاتی را در این زمینه انجام دادند و در نشریات دانشجویی و دانشگاهی منتشر کردند و زنگ خطر را به صدا در آوردند اما گوش مسئولان بدهکار نبود.
ولی گویا خطر آنقدر جدی است که مدیر سازمان حفاظت از محیط زیست را مجبور به اعتراف به این امر نمود. وی طی مصاحبه ای با رسانه ها ضمن تأیید این موضوع اظهار داشت که آب خلیج عربی در منطقه معشور به دلیل ورود فاضلاب از شرکتهای پتروشیمی و هم چنین بخشی از پساب منطقه ویژه اقتصادی بندرمعشور به آن، از لحاظ زیست محیطی آلوده است. وی برای شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت، در پاسخ به سوال خبرنگاران پیرامون آلودگی آب های احواز و تاثیر آن بر آلودگی ماهیان و آبزیان گفت: این موضوع در حوزه محیط زیست قرار ندارد و اطلاعات مربوط به آن باید از سازمان دامپزشکی پیگیری شود.
سازمان شیلات که مسئولیت نظارت بر پرورش و صید ماهیان و آبزیان را بر عهده دارد، نیز با طفره رفتن، بررسی وجود آلودگی سمی ماهیان را کاری تخصصی میداند واز زیر بار مسئولیت شانه خالی کرد. سایر ارگانهای ذیربط نیز با بهانه تراشی و اظهارات غیرمسئولانه سعی در شانه خالی کردن از بار مسئولیت دارند. برای نمونه دکتر بهزاد شریف مخمل زاده، معاون غذا و داروی دانشگاه علوم پزشکی احواز، با بیان اینکه پایش سلامتی مواد غذایی کاری هزینه بر میباشد از “احتمال” انجام بررسی های لازم در خصوص آلودگی ماهیان در سال آینده خبر میدهد. وی اظهار کرد که برنامه دقیقی برای رصد و پایش سلامت ماهی و سایر آبزیان وجود ندارد.اظهارات این مقام مسئول، در خصوص هزینه بر بودن کار بررسی آلودگی مواد غذایی مردم، در حالی صورت می گیرد که بیش از ۸۰ درصد از نفت ایران و ۹۰ درصد گاز آن از احواز تهیه میشود و میتوان گفت که بودجه ایران متکی به درامدی است که از فروش نفت وگاز و محصولات پتروشیمی احوز حاصل میشود. در حالی که مردم احواز به غیر از دود، آلودگی و بیماریهای گوناگون چیزی نصیبشان نمیشود.
در حالی که سازمانها و ارگانهای مربوطه از انجام وظایف قانونی خود طفره میروند، کارشناسان و دانشجویان دلسوز با انجام تحقیقات به نتایج خطرناکی دست یافتند. گزارشهای کارشناسان بهداشت مواد غذایی حکایت از وجود فلز خطرناک جیوه در بافت ماهیها داشت. در همین زمینه نیز گزارشی منتشر شد که بر اساس تحقیقات صورت گرفته در پژوهشکده بوعلی مشهد میزان جیوه در گوشت ماهی های صید شده از بنادر جنوب بیش از حد استاندارد تشخیص داده شد. و حتی این میزان در برخی از گونه های ماهی در حدود پنج برابر شرایط استاندارد تعیین شده است.
بنا به اظهار کارشناسان، وجود صنایع آلوده کننده در حاشیه خلیج عربی باعث شده که میزان تجمع جیوه در ماهی های این دریا در حدود ۲٫۵ ppm باشد. در حالی که استاندارد در نظر گرفته شده برای تجمع جیوه در بدن ماهی در حدود ۰٫۵ ppm است. جیوه عنصری سمی و سنگین است و از اثرات عمده آن می توان به کاهش ضریب هوشی نوزاد در دوران جنینی اشاره داشت. عمده ترین عوارض ناشی از مسمومیت با جیوه بروزاختلالات عصبی و کلیوی می باشد که در اثر ترکیبات آلیو معدنی جیوه ظاهر می شود . علاوه بر اثرات سمی عمومی جیوه، این ماده سبب جهش زایی و اختلالات در متابولیسم (کلسترول میگردد). جیوه به دلیل تأثیر منفی برروی مغز و توسعه بافتها به عنوان یک تهدید برای سلامتی کودکان و زنان در سنین بارداری مورد توجه است؛ به طوریکه میتواند توسط جریان خون و شیر مادر به کودک انتقال یافته و عوارضی همچون ناهنجاریهای سیستم عصبی، تأخیر در صحبت کردن و راه رفتن و… به وجود آورد.
بر اساس تحقیقی که دانشگاه آزاد واحد احواز، بر روی ماهی های رودخانه های کارون و کرخه انجام داده، میزان فلزات سنگین از جمله جیوه، سرب و کادمیم در دو نوع ماهی معروف (شبوط و بیاح) بیش از حد مجاز میباشد. کارشناسان سرازیر شدن فاضلاب کارخانه های فولاد و نیشکر را از عوامل اساسی وجود این فلزات در رودخانه میدانند. مضاف بر آن انتقال آب رودخانه های کارون و کرخه و ساختن انواع سدها بر بالادست آنها باعث کم آبی و افزایش غلظت مواد معدنی موجود درآب شده است.
ماهیان هور العظیم نیز به خاطر وجود تجهیزات شرکت نفت و سرازیر شدن پسامانده های ناشی از استخراج نفت دارای نسبت زیادی فلزات سنگین میباشند. خانم حمیدی دانشجوی کارشناس ارشد دانشگاه آزاد واحد احواز در تحقیقی که بر روی انواع مختلف ماهی های هور العظیم بعمل آورده به این نتیجه رسیده که میزان سرب و کادمیوم موجود در بافت ماهیان هور العظیم بیشتر از مقادیر استاندارد بوده و مصرف آنها توسط انسان ممکن است از لحاظ سلامت عمومی مخاطره انگیز باشد. وی نتیجه می گیرد که وجود کارخانجات در اطراف تالاب هورالعظیم و ورود پساب آنها به تالاب به همراه وجود هیدروکربن های نفتی از عوامل توجیه کننده آلودگی بخش های مختلف تالاب با عناصر سنگین می باشند.