جنگ برسر آب خاورمیانه وتبعات آن
به اعتقاد برخی جنگ برسرآب درخاورمیانه درحدود چنددهه است که آغاز شده است. سلیمان دمیرل نخست وزیر وقت ترکیه درسال ۱۹۹۲ هنگام افتتاح سد آتاتورک اظهارداشته است “دجله وفرات آبهای ترکیه هستند ومنابع آبی این رودها ملک ترکیه است همانطوری که ملکیت نفت دردست عراق وسوریه است. ما ازعراق وسوریه نخواسته ایم تا نفت خود رابا ما قسمت کنند وآنها نیز حق ندارند ازما بخواهند تا آبهای خود را باآنها قسمت کنیم. مسئله، مسئله حاکمیت ملی است. ترکیه سرزمین ماست وماحق داریم هرآنچه بخواهیم درخاک خود انجام دهیم”. دراقدامی مشابه وبراساس ابلاغ رهبری ایران، در سیاست های کلی برنامه چهارم توسعه برای تحقق سند چشم اندازه بیست ساله نظام دربند ۴۰، براهمیت نقش امنیتی آب تاکید شده ومهار آبهای مرزی کشور وجلوگیری ازخروج آنها به یک هدف تبدیل شده ودرزمینه مصرف آب نیز اولویت به مصرف آبهای مرزی داده شده است.
جنگ برسر آب درخاورمیانه تااندازه ای تحت تاثیر جنگ های نظامی منطقه قرار گرفته وازدیده عموم مخفی مانده است. آنچه که پرده ازاین جنگ بر می دارد تبعات وعواقبی هستند که دیگر برهیچکس مخفی نمانده است. طوفان های شن خاورمیانه آنچنان وسیع وشدید وخطرناک هستند که به گفته محققان ایرانی از طوفان زرد شرق آسیا نیز خطرناکتر است(۱).
عراق سرزمین تالاب های سبز
عراق ازنظر جغرافیایی به دوقسمت سبز وخشک تقسیم می شود. بخش غربی عراق که درمجاورت سوریه، اردن و پادشاهی عربی سعودی واقع است منطقه ای خشک وصحرایی است. بخش شرقی و میانی عراق منطقه ای سرسبز است که مهمترین اهوار(تالاب ها) خاورمیانه را دربر می گیرد. تمامی رودخانه های جاری درعراق از ترکیه وایران سرچشمه می گیرند. از لحاظ تاریخی نیز گفته می شود که منطقه حاصلخیز بین النهرین از مهمترین مراکز تمدن بشری بوده است.
رودخانه های دجله وفرات دو رودخانه پرآب عراق هستند که ازشمال وشمال غرب وارد خاک عراق شده و پس طی مسافتی در جنوب این کشور به هم می رسند. رودخانه دجله درطول مسیر خود درخاک عراق ازچندین رودخانه غرب ایران نیز تغذیه می شود.
پوشش گیاهی وسرسبزی بخش شرقی وتاحدی بخش جنوبی عراق وابسته به آب رودخانه های کوچک وبزرگی است که از ارتفاعات غربی ایران سرچمشه می گیرند. این رودها پس ازطی مسافت هایی متوسط وطولانی یا از مرز گذشته ودرخاک عراق به مسیر خود ادامه می دهند(رودخانه های متوالی) و یا درطول مرز دو کشور جریان دارند(رودخانه های محاذی)(۴).
رودخانه های مرزی ایران وعراق
زاب کوچک و زاب بزرگ در آذربایجان غربی، قزلجه سو در کردستان، کنگاگوش، الوند، قوره تو ، زیمکان و سیروان در کرمانشاه، چنگوله، تلخاب، کنجان چم، دویریج و میمه در ایلام، کرخه وکارون در اقلیم احواز.
سرچشمه این رودخانه ها همگی در ارتفاعات غربی، جنوب غربی وشمال غربی ایران است. این رودخانه ها همگی درحوزه های آبریز فرعی مرزی غرب، حوزه آبریز فرعی کرخه و حوزه آبریز کارون واقع درغرب ایران هستند(۴).
این رودها ازشمال شرق تا جنوب شرق وجنوب عراق وارد خاک عراق شده و اکثر آنها به رودخانه دجله می ریزند. این رودها بخشی مهم ازحوزه آبریز دجله عراق را تشکل می دهند. آب جاری این رودخانه ها نقش مهمی درسرسبز بودن بخش واقع میان مرز ایران – عراق وشرق رودخانه دجله وحفظ پوشش سبز این منطقه دارد.
رود دجله وشاخه های فرعی آن درشرق عراق و مرز با ایران هور(تالاب) حویزه بامساحت ۳۵۰۰ کیلومتر مربع را سرسبز نگه داشته بودند. دربخش میانی عراق نیز رودهای دجله وفرات تالاب های میانی بامساحت ۳۰۰۰ کیلومتر مربع ودرجنوب هور حمار بامساحت ۳۰۰۰ کیلومتر مربع را آبیاری می کنند(۵).
