نژادپرستی و عرب ستیزی در ایران
نژادپرستی و عرب ستیزی در ایران
ریشه های تاریخی و تجلی آن در کردار و گفتار روشنفکران، دولتمرادان و اقشار مختلف جامعه معاصر ایرانی
گردآوری و تحقیق: عبدالرحمن حیدری، کاظم والی، یاسر اسدی، مهدی هاشمی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
مقدمه
در حالی که نژادپرستی تا حدود زیادی معلول ترس و جهل است اما همواره در طول تاریخ بشری از نژادپرستی در نزاع های سیاسی، دینی، قومی و حتی اقتصادی استفاده شده است. نژادپرستی و نفرت از “دشمن” مهمترین عامل تحریک و بسیج توده های مردم برای مشارکت فعال در جنگ‌هاست. گرچه تاریخ برده داری به هزاران سال قبل برمی گردد، اما نژادپرستی در اروپای اواخر قرن چهاردهم میلادی، برده داری را توجیه کرد و آنرا به تجارتی سازمان یافته و جهانی تبدیل کرد.
هشتم ماه مه سالگرد پایان جنگ جهانی دوم در اروپا است. فرانکلین دی روزولت، رئیس جمهور وقت آمریکا، هدف از آن جنگ را تحقیق چهار آزادی دانست: آزادی بیان ، آزادی دین ، آزادی از قید احتیاج، و آزادی از ترس. اروپا نیز آنرا پیروزی نیروهای آزادی و دموکراسی بر فاشیسم و نژادپرستی دانست. اروپا و آمریکا پایان جنگ جهانی دوم را زمینه‌ای برای پیشرفت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، و توسعه انسانی قرار داده و زمینه را برای تأسیس و فعالیت سازمان‌های مردم نهاد در جهت دفاع از حقوق و ارزش های انسانی و حقوق بشری مهیا کردند. هر چند نهادهای مذکور توانستند با کمک بعضی از کشورهای توسعه یافته تا حدودی معیارهای حقوق بشری را بهبود دهند اما نژادپرستی و دگر ستیزی همواره بعنوان معضلی اجتماعی در جامعه بشری بشمار می رود و همچنان به صورت سازمان یافته مورد استفاده افراد و دولت‌ها قرار می گیرد.
در ایران نیز نژاد پرستی در قالب اسلام ستیزی، عرب ستیزی،تورک ستیزی، افغان ستیزی، و دگرستیزی هموار وجود داشته و در بسیاری از مقاطع تاریخی به دلایل سیاسی و هویتی مورد استفاده قرارگرفته است. نمونه‌های آشکار فراوانی از نژادپرستی در تاریخ، ادبیات و فرهنگ فارسی وجود دارد.
نژادپرستی و دگرستیزی در ایران یک تفاوت جوهری با نژادپرستی در اروپا و دیگر مناطق جهان از لحاظ اجتماعی دارد. نژاد پرستی در اروپا در لایه های پایین جامعه و اقشار کم تحصیل کرده وجود دارد تا اقشار متوسط و تحصیل کرده. البته این امر به غیر از این که مرتبط با روشنفکری اقشار متوسط و تحصیل کرده جامعه است به نقش دولت و نهادهای مدنی و حقوق بشری نیز مربوط است که در آن نژادپرستی امری قبیح وغیر اخلاقی است و با فرهنگ، تمدن و روشنفکری در تضاد است. در ایران اما، اسلام ستیزی و عرب ستیزی بیشتر در میان طبقه متوسط و قشر تحصیل کرده جامعه اعم از نویسندگان، شاعران، سیاسیون، و حتی روحانیون (در مورد عرب ستیزی) رواج دارد. همین افراد هستند که افکار نژادپرستانه را در قالب شعر، داستان، رمان، نوشته های تاریخی و فلسفی، کتابهای آموزشی یا حتی به شکل احکام و باورهای دینی به طبقات جامعه انتقال داده و آنرا نهادینه کردند.
نژادپرستی در بسیاری از جوامع مترقی جرم است و نژادپرست در صورت اثبات جرم طبق قانون مجازات می‌شود. شخص نژادپرست نیز جایگاهى در جامعه ندارد مگر در بین اقلیتی معدود از همفکرانش. در ایران اما، با آن که در قانون اساسی توهین به مقام های سیاسی و مذهبی بعنوان جرم معرفی شده اما هیچ اشاره‌ای به جرم بودن نژادپرستی و یا توهین به نژاد، زبان و قوم نشده است.
طبقه متوسط و تحصیلکرده ایرانی به دلایل سیاسی و هویتی٬ عرب ستیزی و اسلام ستیزی را در فرهنگ ایرانی نهادینه کرده و در آن عرب را در مقابل عجم قرار داده اند. حال آنکه اسلام ستیزی و عرب ستیزی در ایران اصولاً بر اتهاماتی واهی استوار است، چرا که جهل و عقب ماندگی ایران مرتبط با مشکلات ساختار اجتماعی و فرهنگی و سوء مدیریت در حل معضلات اقتصادی، اجتماعی، و سیاسی جامعه است و ربطی به اسلام و عرب ندارد.
تاثیر عرب های مسلمان در اروپای قرون وسطی در زمینه های چون هنر، معماری، موسیقی، زبان، فلسفه، پزشکی، داروسازی، و کشاورزی بسیار عمیق است و همواره مورد تایید روشنفکران اروپا قرار گرفته است. این امر به زمان مأمون خلیفه عباسی،برمی گردد؛ وی ابو یوسف الکندی پدر فلسفه عرب را مأمور ترجمه فلسفه یونانی قدیم و فلسفه هلنیستی کرد و با این کار باعث ظهور فلسفه نوین اسلامی و انتقال آن به اندلس و اروپا گردید. عربهای مسلمان در اندلس فلسفه نوین اسلامی را به زبان‌های اسپانیولی، لاتین و عبری ترجمه کردند و از آن زمان بود که فلسفه یونانی، هلنیستی و اسلامی در اروپا منتشر شد که بعدها تاثیرات ملموسی در عصر رنسانس اروپا و انقلاب کبیر فرانسه بر جای گذاشت. فلاسفه عربی مانند ابن باجه، ابن طفیل، ابن رشد، و ابن العربی بیشترین تاثیر را در انتقال این فلسفه در اندلس و اروپا داشتند. در ایران اما، نه تنها تأثیر فرهنگ، زبان، ادبیات، و فلسفه عربی و اسلامی نادیده گرفته شد، بلکه بسیاری از نویسندگان فارس، اسلام را عامل عقب ماندگی ایران می دانند. حال آنکه بر کسی پوشیده نیست که زبان عربی باعث رشد و رونق زبان فارسی گردید و زمینه را برای ظهور شعر و ادبیات فارسی مهیا کرد. در واقع ظهور و گسترش فلسفه، هنر، معماری، پزشکی، و شعر و ادب در ایران به دوران طلایی تمدن اسلامی برمی گردد؛ زمانی که ایران جزئی از قلمرو اسلامی بود و دمشق و بعداً بغداد مراکز خلافت اسلامی و مراکز علم و هنر در جهان به شمار می‌آمدند. با نگاه به تاریخ ایران می توان دریافت که ظهور اغلب شاعران، نویسندگان، و دانشمندان “ایرانی” (چرا که در آن زمان هویتی به نام ایرانی وجود نداشت) به همین دوره اسلامی بر می گردد و آثار آنان دلیل بر نشأت و تکوین آنها در دوره ای بود که بغداد به عنوان مرکز خلافت اسلامی، مناره علم و دانش در جهان بود. حال آنکه وجود افرادی از این قبیل در ایران قبل از اسلام اثبات نشده است.
گردآورندگان این تحقیق تلاش دارند تا پدیده زشت نژادپرستی در جامعه ایران را از گذشته تا به امروز و از اندیشه تا سیاست و اجرا مورد بررسی قرار دهند. بر این اساس تاریخچه فکری نژادپرستی، گذری بر تاریخ عرب ستیزی در ایران، طرحهای نژادپرستانه دولت مرکزی (نژادپرستی نهادینه)، نژادپرستی در سینما و صدا وسیما، و نژادپرستی در ورزش بررسی خواهد شد.
در ابتدا مقدمه ای بر نژادپرستی و عرب ستیزی در ایران و سپس تاریخچه ای از جنبش شعوبیه و نژادپرستی در ایران ارائه می شود. پس از آن به تعریف واژههای کلیدی نژادپرستی (فردی و نهادینه) و تبعیض نژادی و معانی آن می رسیم. از آنجا که بررسی گفتمان و سیاستهای نژادپرستانه در ایران را نمی توان بدون ریشه یابی ناسیونالیسم ایرانی بررسی کرد؛ لذا گذری به تاریخچه گفتمان ناسیونالیسم ایرانی و مبانی فکری آن خواهیم داشت. برای این منظور نمونه هایی از نوشته های سردمداران این گفتمان بازگو خواهد شد. همچنین نمونه هایی از گفتمان نژادپرستانه رایج در جامعه ایرانی، بخصوص دولتمردان و روشنفکران، ذکر خواهد شد.
لازم به یادآوری است که جمع آوری تمامی مصدایق نژادپرستی در ایران وقت وتلاش ویژه ای را می طلبد، که از حوصله این نوشتار خارج است. هدف این نوشته ترویج گفتمان مبارزه با نژادپرستی است و امید است دیگران نیز کمر همت بسته و در غنی سازی این گفتمان مساهمت داشته باشند.
برای مطالعه کامل پژوهش به فایل زیر مراجعه فرمائید:
نژادپرستی در ایران
